Mynydd y Grug eto Un o deithiau Cymdeithas Edward Llwyd Ar ein taith dydd Sadwrn roedden ni’n ail gerdded ein taith blwyddyn yn union yn ôl, nid ein bod ni wedi methu cwblhau’r daith wreiddiol ond achos roedd niwl y gwanwyn wedi ein rhwystro rhag gweld unrhyw olygfeydd. Roedden ni wedi mynd trwy’r holl fwd, wedi wynebu’r her o 40 munud o ddringo, a dringo serth hefyd, cyrraedd y pen uchaf, sythu i bob cyfeiriad a gweld - DIM. Wel heblaw am niwl. Chwarae teg i Glyn Hughes, ein harweinydd, roedd o’n bendant bod o’n mynd i gyflawni ei addewid i ni. Ia mi fyddan ni’n cael y cyfle i sefyll ar ben Mynydd y Grug a mwynhau golwg oddi uchod o’r cymoedd gwyrdd a glân ble oedd unwaith diwydiant trwm a llygredig. Ond roedd popeth yn dibynnu ar y tywydd. Yn ystod yr wythnos roedd pawb yn llawn brwdfrydedd am y pleser o’n blaenau ni. Heblaw am Glyn, wrth gwrs. Mae Glyn yn un sydd yn cadw at ei air ond nad yw e’n gallu rheoli’r tywydd, dim eto beth bynnag - mae hynny’n waith ar droed ar hyn o bryd. Felly ar ôl wythnos yn poeni am y sefyllfa doedd dim syndod i ni nad oedd ganddo ewinedd ar ôl ar ei law dde ac roedd o hanner ffordd trwy ewinedd ei law chwith hefyd. Rhyddhad i bawb oedd cael diwrnod heb gwmwl, braidd yn oer ond yn glir a dyna ni wedi casglu yn y maes parcio yn barod i fynd. Hawdd iawn bydd dweud ein bod ni wedi anghofio’r dringo roedd rhaid i ni wneud ond na, doedd neb a oedd ar y daith wreiddiol wedi anghofio o gwbl. Ffwrdd â ni a’n cyhyrau’n llosgi bron o’r dechrau ond dim ots am hynny, mae dewrder yn ennill bob tro. Diwedd y Tarmac a’r llwybr yn fwy garw, ond y tro yma ddim yn rhedeg fel afon, a chyrraedd cae agored ble roedd defaid yn ymlacio tra bod eu plant bach yn mwynhau'r un gêmau maen nhw’n chwarae bob blwyddyn, rhan o’u DNA mae’n siŵr. Mae’r dringo bron wedi dod i ben ac, yn drist, does dim syndod bod ni’n gweld pentyrrau o sbwriel wedi cael ei daflu dros y lle. Ond welais rywbeth yng nghil fy llygad, rhywbeth brown ar ei fol yr ochr arall i’r ffens, beth yn y byd oedd o? Wrth edrych yn fwy manwl gwelais mai tedi bêr oedd o, siŵr o fod yn ffrind annwyl i ryw blentyn lleol. Beth oedd ei hanes? Ac yn sydyn ges i deimlad od a sylweddoli fod ei hanes yn cael ei drosglwyddo i fy mhen trwy ryw fath o delepathi. Dyma’r stori. Roedd pobl wedi galw draw i dŷ Gwynfor ac wedi gofyn i’w rieni a oedden nhw eisio nhw gael gwared â sbwriel oedd wedi bod yng nghornel yr ardd am rai blynyddoedd, dim ond £25 roedden nhw eisiau. Mi wnaeth tad Gwynfor ofyn am sicrhad bod y gwasanaeth yn gyfreithlon ac wedi cael cadarnhad (ond roedd y drwydded yn ôl yn y swyddfa). Wrth iddyn nhw lwytho’r sbwriel ar y lori roedd Tedi'r arth wedi dechrau eu plagio a’u cyhuddo nhw o ddympio pethau yn ein cefn gwlad. Er mwyn ei gadw’n dawel wnaethon nhw ei daflu ar ben y sbwriel a ffwrdd â nhw i gyfeiriad Mynydd y Grug. Bydd Tedi'r arth byth yn gweld Gwynfor eto ac roedd dagrau yn cronni yn ei lygaid, bydd rhaid iddo ddianc a dychwelyd. Gwnaeth y lori gyrraedd pen y mynydd ar ôl daith anghyfforddus dros ben a chafodd y sbwriel a Thedi eu gadael ar ochr y llwybr. Er bod Tedi wedi casglu llawer o gleisiau ar y ffordd roedd yn benderfynol o ddianc. Dringodd y ffens ar ochr y llwybr a sefyll ar y pen er mwyn trio gweld i ba gyfeiriad oedd ei gartref ond collodd ei gydbwysedd a syrthiodd ar ei fol yn y cae. Yn anffodus dyna ddiwedd Tedi'r arth ddewr. Aaaah! Efallai os bydd tad Gwynfor yn darllen y stori yma bydd o a Gwynfor yn gallu mynd â fo adref. Gobeithio ynte! Digon o hyn ac yn ôl at ein stori ni. Dw i’n falch o ddweud doedd dim rhaid i Glyn gnoi ei ewinedd yn ei boen am yr olygfa, yn wahanol iawn i’r tro diwethaf roedden ni’n gweld yn bell. Roedden ni ar ben y byd a Glyn yn enwi'r pentrefi, trefi a chopâu’r mynyddoedd roedden ni’n gweld o’n cwmpas. Pryd o fwyd wedyn cyn ailddechrau ar ein taith tuag at Bedwas, roedden ni’n cerdded am sbel ar wastadeddau’r mynydd a golygfeydd newydd i’w gweld wrth fynd ymlaen. Roedd waliau cerrig ond cerrig fflat a thenau fel llechi Eryri, yn amlwg dyna beth sydd ar gael yn lleol. Anelu at Mynydd Dimlaith rŵan ond cerdded wrth ei throed a chyrraedd Bedwas, ble wnaeth Guto Nyth Brân ennill ei ras olaf, a dilyn yr hen ffordd reilffordd yn ôl at ein ceir yn Nhrethomas. Diolch i Glyn am ei waith paratoi er mwyn sicrhau ein bod ni’n cael taith ddiddorol unwaith eto a hefyd am fod mor benderfynol bod ni’n mynd i weld y golygfeydd tu ôl i niwl trwchus llynedd. Gobeithio bydd dy ewinedd yn tyfu’n ôl yn fuan. Diolch i bawb arall am eu cwmni a chyfeillgarwch unwaith eto. Tan y tro nesaf. Geirfa Sythu - to stare Cyflawni - to fulfil Golwg oddi uchod - bird’s eye view Llygredig - polluted Gwaith ar droed - work in progress Ewinedd - fingernails Cyhyrau’n llosgi - muscles burning Dewrder - bravery Cil fy llygaid - the corner of my eye Eu plagio - to plague them Cleisiau - bruises Collodd ei gydbwysedd - he lost his balance Gwastadeddau - flat areas